در پروژه‌های ساختوساز برای دسترسی ایمن به نقاط مرتفع بنا، تعمیر و یا بازسازی، از سازه‌های فلزی موقتی به نام داربست استفاده می‌شود. لوله‌های مصرفی برای ساخت این سازه‌ها، مقاطع بسیار مستحکمی هستند که در بازار با ابعاد و اندازه‌های متنوعی تولید و عرضه می‌شود و هر کدام اتصالات مخصوص به خود را دارند. عموما از لوله سیاه فولادی یا گالوانیزه برای این منظور استفاده می‌کنند. قیمت لوله گالوانیزه به واسطه‌ی فرآیند ثانویه‌ی گالونیزاسیون کمی بیشتر از نمونه‌ی فولادی است اما مقاومت و طول عمر بیشتر آن در مقایسه با نمونه‌ی فولادی باعث شده هزینه‌ی اولیه توجیه‌پذیر و منطقی باشد. درکنار لوله از اجزای دیگری مثل قالب و بست نیز برای ایجاد اتصال بین این لوله‌ها استفاده می‌شود. شاید انواع لوله داربست این سازه‌ها تفاوت زیادی با هم نداشته باشند اما ساختار نصبشان کاملا متفاوت است و کاربردشان نیز باتوجه به همین نکته تعیین می‌شود.
انواع لوله داربست
انواع داربست شامل فلزی تک و دوبل، بورد، معلق، چکشی کاسه‌ای، چکشی ستاره‌ای و… هستند که هر کدام ویژگی و کاربرد خاص خود را دارند.
فارغ از نوع داربست و ساختار کلی سازه‌ی آن، معمولا از دو نوع یا به عبارت دقیق‌تر دو ضخامت خاص از لوله فولادی برای این منظور استفاده می‌شود. لوله داربستی با ضخامت 2 یا 2.5 میلی‌متر. این اختلاف ضخامت 0.5 میلی‌متری به شدت هم بر مقاومت و هم قیمت نهایی داربست اثر دارد. در مورد قیمت اما بی‌شک علاوه بر لوله به عنوان ماده‌ی اولیه، نحوهی نصب نیز تاثیر چشم‌گیری دارد. اختلاف ضخامت باعث می‌شود نهایتا هر شاخه 6 متری از این لوله‌ها حدود 3 کیلوگرم با هم اختلاف وزن داشته باشند. باتوجه به این که مقاطع فولادی براساس وزنشان تعیین قیمت می‌شوند، طبیعتا قیمت لوله داربست 17 کیلویی بیشتر از نمونه 14 کیلویی آن خواهد بود. در ادامه در مورد انواع لوله داربست نه براساس نوع لوله آن‌ها بلکه براساس ساختار و نصبشان توضیح خواهیم داد.
داربست فلزی تک
لوله‌های مصرفی برای ساخت داربست‌های فلزی تک، معمولا ضخامتی برابر با 2 یا 2.5 میلی‌متر و قطر 5 سانتی‌متر دارد.
کلیت این سازه از 4 قسمت اصلی ساخته شده است. اول لوله‌های عمودی که پایه‌های این سازه هستند. دوم مهارهای افقی که با اتصال به پایه‌ها، سازه‌ی داربست را می‌سازند. سومین قسمت عرشه داربست است. عرشه فضایی است که برای استقرار کارگران طراحی شده است. قسمت چهارم و شاید بتوان گفت مهم‌ترین قسمت هم، بست‌های داربست است که اتصال و ساختار کلی داربست را به وجود می‌آورد. نصب و جمع‌‌آوری این بست‌ها به شکل درست و استاندارد نیاز به تخصص دارد.
سازه داربست فلزی تک به گونه‌ای ساخته می‌شود که 1.2 متر از دیوار و چیزی بین 1.2 تا 1.5 متر از طبقه پایین فاصله داشته باشد.
داربست فلزی دوبل
داربست دوبل یا داربست مستقل برای پروژه‌های ترمیم و نوسازی نما مورد استفاده قرار می‌گیرد. نصب داربست‌های متصل به نماهای سنگی کار بسیار دشواری است. برای حل این مشکل، زمان کار بر روی نماهای سنگی معمولا از داربست‌های دوبل استفاده می‌شود. باوجود ساختار دو ردیفه‌ی داربست دوبل، عرشه به خوبی و با تعادل بالا میان این دو ردیف قرار می‌گیرد. حتی برای ایجاد استحکام و تعادل بیشتر، پایه‌هایی زاویه‌دار هم به آن متصل می‌شود.
فاصله‌ها برای نخستین ردیف حدود 20 تا 30 سانتی‌متر اما برای ردیف‌های بعدی به حدود 1 متر می‌رسد.
داربست برد
داربست برد جز معدود نمونه‌های کوچک و قابل حمل، بین تمام انواع لوله داربست است. این ویژگی باعث شده داربست برد گزینه‌ی مناسبی برای فعالیت کارگران در محیط‌های بسته اما نسبتا مرتفع (تا ارتفاع 5 متر)، برای انجام رنگ‌کاری و یا تعمیرات باشد.
ساختار داربست برد به این شکل است که تخته‌ی کار بر روی چهارپایه‌ای مرتفع، متحرک و قابل تنظیم قرار می‌گیرد که از طریق تیرهای افقی و عمودی متحرک پشتیبانی شده است.
داربست معلق
ساختار داربست معلق کاملا متفاوت از باقی نمونه‌هایی است که تا الان به آن‌ها اشاره کردیم. این نوع داربست در واقع عرشه‌ای بزرگ و دارای حفاظ است که توسط زنجیر از پشت‌بام و جرتقیل‌هایی مخصوص آویزان شده است.
برای انجام پروژه‌های کوتاه مدت بر روی بناهای مرتفع و همچنین زمین‌های سست و نرم که توان تحمل وزن داربست را ندارد گزینه‌ی بسیار مناسبی هستند. به عنوان مثال برای انجام تعمیرات و یا نظافت نما برج‌ها، نصب داربست ثابت منطقی و ایمن نخواهد بود. در این شرایط استفاده از داربست معلق میتواند جایگزینی منطقی‌تری برای آن باشد.
داربست چکشی کاسه ای
داربست چکشی کاسه‌ای از مجموعه‌ای مهارهای افقی و لوله‌های عمودی، که پایه این مهارها هستند، ساخته شده است. اتصال بین این اجزا به کمک پین و مغزی و با ضربات چکش ایجاد می‌شود. ارتفاع خود مهارهای عمودی میتواند بین 1 تا 3 متر باشد. علاوه بر خود این مهارها از پیچ تنظیم بر روی پایه‌ها هم استفاده می‌شود تا ارتفاع برای هر اختلاف ترازی قابل تنظیم باشد.
ویژگی و خواص این نوع داربست‌ها بسیار شبیه به داربست‌های مثلثی است، با این تفاوت که دو تا از ویژگی‌های نامطلوب داربست‌های مثلثی در این نمونه اصلاح شده است. اول این که داربست چکشی کاسه‌ای لوله مورب ندارد به همین خاطر برای استفاده در نما مناسب است. دومین ویژگی مربوط به نحوهی نصب می‌باشد که برخلاف داربست مثلثی نصب و جمع آوری آن‌ها بسیار ساده است.
مهارهای افقی را می‌توان به‌سادگی و به کمک مغزی و پین بر روی پایه‌های داربست نصب کرد. ساختار کلی داربست چکشی کاسه‌ای و چکشی ستاره‌ای کاملا مشابه هستند و تنها نوع بست است که بین آن‌ها تفاوت به وجود می‌آورد.
داربست چکشی ستاره‌ای
داربست چکشی ستاره‌ای یکی از بهترین و کاربردی‌ترین انواع لوله داربست است که مشابه داربست چکشی کاسه‌ای از پایه‌های عمودی و مهارهای افقی ساخته می‌شوند. از لحاظ ابعاد و اندازه بسیار متنوع هستند. وجود سر جک‌های قابل رگلاژ در بخش پایینی و بالایی داربست امکان تنظیم ارتفاع را برای آن فراهم کرده است. مهارهای افقی به‌سادگی و با چند ضربه چکش متصل می‌شوند و به این شکل برای اتصال و ساخت سازه‌ی داربست به بست، پیچ و مهره نیازی نخواهد بود.
این داربست‌ها به نسبت سبک وزن هستند درنتیجه حمل و جابجایی آن‌ها ساده‌تر است. علاوه براین که نصب آن نیاز به تخصص ندارد و اتصال‌ها به کمک بست‌های دائمی ستاره‌ای به وجود می‌آید، گزینه‌ی بسیار مناسبی برای کار در ارتفاع‌های بالا هستند. عموما برای ساخت نما ساختمان، زمان بتن‌ریزی سقف سازه‌های بتنی و کار بر روی تأسیسات پالایشگاهی از این نوع داربست‌ها استفاده می‌شود.
داربست‌های چکشی ستاره‌ای از 7 قسمت اصلی ساخته شده‌اند: 1.سرجک 2.پایه جک 3.مغزی داربست 4.پین داربست 5.مهار داربست 6.کفشک داربست 7. پایه داربست
مزایای استفاده از داربست
مهم‌ترین کاربرد داربست‌ها در صنعت ساختمان‌سازی است اما از این سازه نه به شکل مستقیم بلکه تنها برای دسترسی آسان‌تر به نقاط مرتفع بنا و گاها به عنوان سازهای حفاظتی استفاده می‌شود.
1. کاربرد حفاظتی
در پروژه‌های ساختمانی به ویژه زمانی که کارگران مشغول کار بر روی نما هستند، احتمال سقوط اشیا و اجرام سنگین و سبک و حتی خود کارگران بسیار زیاد است. به همین خاطر در بخش بیرونی و انتهایی داربست از توری‌های ایمنی استفاده می‌شود.
این توری‌ها مانع از پرتاب و ورود ذرات و مصالح به خیابان و پیاده‌رو می‌شود. قسمتی که عمود و زیر بنا هم قرار می‌گیرد برای حفاظت از جان کارگران بسیار مفید و کاربردی است.
این توری‌ها خود ساختار ارتجاعی دارند که در صورت سقوط بتوانند هم سرعت سقوط را کنترل کنند و هم صدمه‌ای به شخص وارد نکنند. یکپارچه بودن ساختار تور و محکم بودن اتصالات آن نکات بسیار مهم و تعیین کننده‌ای است که زمان نصب باید به آن‌ها توجه ویژه‌ای بشود.
2. دسترسی آسان
با استفاده از این سازه به راحتی می‌توان به نقاط مرتفع بنا دسترسی پیدا کرد. درواقع و به عبارت دقیق‌تر باوجود داربست، کارگران می‌توانند به سادگی و به شکل ایمن‌تر بر روی نقاط مرتفع پروژه کار کنند. کار در ارتفاع بیش از ۲ متر باید از طریق داربست انجام شود؛ چرا که احتمال سقوط در این ارتفاعات با استفاده از سایر ابزارآلات بسیار زیاد است.
3.تسریع روند ساختوساز
داربست درواقع ساختاری است که از اتصال مجموعه‌ای از لوله‌ها با بست به هم ساخته شده است و ارتفاع و ابعاد آن نیز باتوجه به ارتفاع و ابعاد بنا اصلی تعیین شده و قابل تغییر است. اگر اجزا این سازه به شکل دائمی به هم متصل بود و داربست ساختاری یکپارچه، ثابت و دائمی داشت که قابل تغییر هم نبود قطعا استفاده از آن برای هر ساختمانی با هر ارتفاع و اندازه‌ای امکان‌پذیر نبود. جابجایی آن نیز برخلاف نمونه‌ی فعلی بسیار دشوار، زمان‌بر و هزینه‌بر بود. شکل فعلی داربست‌ها باعث می‌شود سازه‌ی داربست در هر شرایطی ابزاری کاربردی و قابل استفاده باشد که میتواند روند ساخت پروژه‌ها را سرعت ببخشد.
جمع‌بندی
براساس شکل کاری که قرار است روی بنا انجام بشود، مهندسان نوع داربست را انتخاب می‌کنند. انتخاب مناسب‌ترین و کارآمدترین نوع، فضای کاری کاملا ایمن برای کارگران فراهم می‌کند و خطرات جانی را به حداقل می‌رساند. راحتی و ایمنی کارگران بی‌شک بر کیفیت و سرعت انجام کار هم تاثیر مستقیم دارد و دقیقا به همین دلیل است که شناخت انواع داربست و انتخاب بهترین نمونه اهمیت دو چندان پیدا می‌کند.
مقالات در گروه صبا | نویسنده : سروناز خسروی راد | بروزرسانی : 6 خرداد 1402
