طبق مباحث مطرح شده در مقاله “تاریخچه گلخانه در ایران و جهان” به محیطی که برای کشت و محافظت از گیاهان ساخته می‌شود، گلخانه می‌گویند. گلخانه‌ها با استفاده از پوشش‌های پلاستیکی یا شیشه‌ای دیوار و سقفی شفاف یا نیمه شفاف را ایجاد می‌کنند تا گیاهان در هر شرایطی امکان رشد داشته باشند. این پوشش‌ها باعث ایجاد اثر گلخانه‌ای شده و شرایط رشد گیاهان حتی در سرمای قطب را هم فراهم می‌کنند. این یعنی شما در کویر به میوه و گل سردسیری و در سیبری به میوه و گل گرمسیری دسترسی خواهید داشت. همین موضوع باعث شده تا گیاهان گلخانه‌ای به یکی از پرسودترین تجارت‌ها تبدیل شوند. یکی از معروف‌ترین گلخانه‌ها، گلخانه باغ بهشت انگلیس است که به پروژه عِدِن هم شناخته می‌شود. در این مقاله به معرفی این گلخانه پرداخته و آن را از جوانب مختلف بررسی خواهیم کرد.
فهرست مطالب
تاریخچه گلخانه باغ بهشت انگلیس
پروژه Eden یا باغ بهشت بریتانیا یکی از معروف‌ترین گلخانه‌ها و باغ‌های گیاه‌شناسی جهان است که در کورنوال انگلستان واقع شده است. این باغ با اهدافی مثل ارتباط برقرار کردن مردم با طبیعت، آموختن درباره محیط زیست و پرورش گیاهان غیرقابل دسترس، فضایی منحصر به فرد را ایجاد کرد.
ایده پروژه باغ بهشت
ایده این پروژه در اواخر دهه 1990 میلادی و توسط تیم‌اسمیت و گروهی از متخصصان این حوزه به انجام رسید. این ایده در مرحله اولیه فقط تبدیل یک معدن خاک رس چینی به یک جاذبه زیست محیطی پر نشاط و آموزشی بود. در ادامه ایجاد محیط‌های گیاهی و گلخانه‌ای متنوع در دستور کار قرار گرفت و در نهایت به ساخت باغی از بهشت منجر شد.
ساخت پروژه عدن
8 سال بعد و در سال 1998 میلادی ساخت این باغ آغاز شد و در نهایت در 17 مارس 2001 به افتتاح رسید. محور این پروژه مجموعه‌ای نمادین از بیوم‌ها و گلخانه‌ها بود که مناطق آب و هوایی و اکوسیستم‌های متمایز را در خود جای داده است.
بیوم بزرگ که “بیوم جنگل بارانی” نام دارد محیط‌های مرطوب موجود در جنگل‌های بارانی سراسر جهان را شبیه‌سازی کرده و امکان رشد گونه‌های گیاهی متفاوتی مثل میوه‌های استوایی و گل‌های عجیب و غریب را فراهم می‌کند. بیوم کوچکتر هم که “بیوم مدیترانه‌ای” نامیده شده، آب و هوای خشک و معتدل مدیترانه‌ای را شبیه سازی کرده و گیاهانی مثل درختان زیتون، تاکستان‌ها و میوه‌های مدیترانه‌ای را در خود جای داده است.
پروژه Eden توانسته از زمان افتتاحش میلیون‌ها بازدیدکننده را از سراسر جهان جذب کرده و به نمادی از حفاظت و آموزش محیط زیست تبدیل شود. در این باغ علاوه بر بیوم‌ها و گلخانه‌های معروفش میتوانید از باغ‌ها و نمایشگاه‌های آموزشی آن نیز دیدن کنید. این پروژه جوایز و تقدیرهای زیادی را برای طرح‌های نوآورانه زیست محیطی‌اش دریافت کرده و به یکی از بهترین و بزرگترین باغ‌های گلخانه‌ای جهان تبدیل شده است.
بیوم چیست و انواع آن کدامند؟
به مناطق مختلف جغرافیایی که با گونه‌های گیاهی و حیوانی منحصر به فرد و با شرایط آب و هوایی مختلف شناخته می‌شوند بیوم می‌گویند. بیوم‌ها به طور کلی به دو دسته زمینی و آبزی تقسیم می‌شوند که در ادامه آن‌ها را بررسی خواهیم کرد.
بیوم‌های زمینی
به مناطق جغرافیایی محدود به خشکی‌ها که شرایط آب و هوایی، گیاهان و حیوانات مخصوص به خود را دارند بیوم‌های زمینی گفته می‌شود. بیوم‌های زمینی ممکن است در تمام کشورهای جهان و یا فقط در منطقه‌ای خاص از جهان موجود باشند. در ادامه به بررسی برخی از این بیوم‌ها می‌پردازیم:
- بیوم قطبی: دمای پایین و بارندگی کم باعث شده تا هیچ پوشش گیاهی‌ای در این مناطق وجود نداشته باشد. نمونه این بیوم در گرینلند و قطب جنوب یافت می‌شود.
- بیوم توندرا: در این مناطق که آب و هوایی سرد دارند گیاهانی مانند علف، خزه و گلسنگ توانایی رشد کردن را خواهند داشت. نمونه این آب و هوا در بخش‌های شمالی روسیه، کانادا، آلاسکا و شبه جزیره اسکاندیناوی قابل رویت می‌باشد.
- بیوم کوهستان: با این که به دلیل وجود دمای پایین و شیب تند، پوشش گیاهی زیادی در این مناطق وجود ندارد اما گاهاً چمنزارها و درخت‌های مخروطی امکان رشد پیدا می‌کنند. مناطقی مثل هیمالیا، قفقاز، آلپ و دماوند از این بیوم برخوردار هستند.
- بیوم جنگل‌های مخروطی: در این مناطق زمستان طولانی بوده و اختلاف دمای زیادی وجود دارد. به همین دلیل است که در این بیوم دوره کاشت گیاهان کوتاه است. این آب و هوای سرد و مرطوب در مناطقی مثل آلاسکا، اروپای شرقی، کانادا و سیبری قابل رویت می‌باشد.
- بیوم بیابان: دمای بالا و خشکسالی این مناطق باعث شده تا پوشش گیاهی بسیار کمی در این مناطق وجود داشته باشد. فقط گیاهانی در این منطقه امکان رشد خواهند داشت که به آب زیادی نیاز نداشته باشند. کاکتوس نمونه‌ی بارز این نوع از گیاهان بوده و می‌تواند سال‌ها در چنین آب و هوایی زنده بماند. این نوع از آب هوا در کشورهایی مثل آمریکا، استرالیا، ایران، آفریقا و عربستان در دسترس می‌باشد.
- بیوم ساوانا: در این مناطق تنها گیاهانی همچون اقاقیا، بائوباب، علف‌های بلند و درختچه‌ها امکان رشد خواهند داشت. این نوع از بیوم در مناطقی مثل جنوب برزیل، استرالیا و غرب و شرق آفریقا قابل رویت می‌باشد.
- بیوم کمربند معتدل و جنگل برگریز: در این بیوم گیاهانی همچون درختان برگریز، بزرگ و مخروطی پاییزی در دسترس هستند. این آب و هوا را در مناطقی مثل چین، شرق استرالیا، غرب کانادا و اروپای غربی و مرکزی می‌توان مشاهده کرد.
- بیوم محیط زیست ضعیف: در این بیوم که در مناطقی مثل استرالیا، آرژانتین، آمریکا، آسیای مرکزی، اروپای شرقی و ایران، وجود دارد پوشش گیاهی استپی رشد می‌کند.
- بیوم درختچه یا مدیترانه‌ای: این بیوم امکان رشد گیاهان همیشه سبزی مانند لیمو، خرزهره، بلوط، گیلاس و زیتون وحشی را در مناطقی مثل جنوب غربی استرالیا، آفریقای جنوبی، شیلی مرکزی، کالیفرنیا و کشورهای مدیترانه‌ای فراهم کرده است.
- بیوم جنگل‌های بارانی: بیوم جنگل بارانی که در مناطقی مثل جزایر اندونزی، کنگو و آمازون وجود داد امکان رشد اکثر گیاهان پهن‌برگ را به وجود آورده است.
بیوم‌های آبزی
مناطق جغرافیایی زیر آب شرایط متفاوتی را با خشکی‌ها دارند اما همانند خشکی‌ها گیاهان متنوعی را درون خود جای داده‌اند. این مناطق بسته به عمق و فشار و جنس آب پوشش‌های گیاهی متنوعی را شامل می‌شوند. به هر کدام از این مناطق بیوم آبزی می‌گویند که در ادامه با برخی از آن‌ها آشنا می‌شویم.
- بیوم آب شور: حدود 70 درصد سطح زمین را اقیانوس و دریا تشکیل میدهد. زیر این آب‌های شور پر است از گونه‌های گیاهی و جانوری متفاوت که در این بیوم زندگی می‌کنند. از جمله گیاهانی که زیر این آب‌ها رشد می‌کنند می‌توان به فیتوپلانکتون، کلپ، داک وید، درختان حرا، سی گرس، سالیکورنیا، پیچک و جلبک اشاره کرد.
- بیوم آب شیرین: این بیوم یا به طور طبیعی به شکل دریاچه‌هایی مثل دریاچه‌ی سوان و بایکال وجود دارد یا به طور مصنوعی در آکواریوم‌ها ساخته می‌شود. در این بیوم پوشش‌های گیاهی خارق‌العاده‌ای وجود دارد که حتی تماشای آن‌ها می‌تواند لذت بخش باشد. از جمله این گیاهان می‌توان به چتر قورباغه، آپونوژتون ماداگاسکاری، سرخس آبی، شویدی، کابومبا سبز و کابومبای قرمز اشاره کرد.
- آب راکد: در این بیوم که آب تحرکی نداشته و ثابت باقی مانده است گیاهان گوناگونی مثل نیشکر و نیلوفر آبی رشد می‌کنند. از جمله مناطقی که این نوع بیوم را دارا می‌باشند می‌توان به برکه‌ها و دریاچه‌های کوچک اشاره کرد.
- آب‌های روان: این بیوم که شامل رودخانه‌ها و نهرها می‌شود از تنوع گیاهی کمی برخوردار است. رایج‌ترین پوشش گیاهی این نوع از بیوم، خزه‌ها و لجن‌ها می‌باشند.
- تالاب‌ها: تالاب چیزی بین آب و خشکی است. یعنی می‌توان چاله‌ای پر آب بوده و یا زمینی خشک و کم آب باشد. در این بیوم گیاهانی مثل صنوبر سیاه، پیت ماس و علف کاهی امکان رشد خواهند داشت.
حال که با بیوم‌ها آشنا شدیم معنای بیوم‌های ایجاد شده در گلخانه‌های باغ بهشت را بهتر درک خواهیم کرد. پس در ادامه با ما همراه باشید تا با این بیوم‌ها بیشتر آشنا شویم.
بیوم‌های باغ بهشت انگلیس
گلخانه‌های پروژه عدن از گنبدهایی تشکیل شده‌اند که به صورت 4 تایی به هم متصل می‌باشند. هر چهار گنبد به هم متصل شده، یک بیوم را تشکیل میدهد. هر کدام از بیوم‌ها از شرایط محیطی مخصوص به خود بهره‌مند می‌باشند. به طور کلی پروژه عدن از دو بیوم اصلی جنگل‌های بارانی و بیوم مدیترانه‌ای تشکیل شده است که هر کدام شرایط آب و هوایی مخصوص به منطقه‌ی خود را فراهم می‌کند. در ادامه بیشتر با این بیوم‌ها آشنا خواهیم شد:
بیوم جنگل بارانی پروژه عدن
این بیوم شرایط مرطوب و گرمسیری موجود در جنگل‌های بارانی سراسر جهان را بازسازی می‌کند. جنگل‌های بارانی که بزرگترین بیوم و گلخانه در مجموعه باغ بهشت هستند تجربه‌ای جذاب از احاطه شدن با پوشش‌های سرسبز گیاهی را فراهم می‌کنند. این بیوم از درختان سر به فلک کشیده، گل‌های عجیب و غریب، درختان انگور قد کشیده و انواع گیاهان استوایی تشکیل شده است.
بازدیدکنندگان می‌توانند از کف تا سقف گلخانه را کاوش کرده و تمام گیاهان را بازدید کنند. آن‌ها با حرکت در مسیرهای گلخانه با گیاهانی چون موز، کاکائو و قهوه روبرو شده و از گونه‌های جذابی مثل ارکیده‌ها، بروملیادها و سرخس‌های مختلف دیدن می‌کنند. اما محیط این بیوم به نمایش گیاهان محدود نشده و شامل کارگاه‌های آموزشی و تعاملی هم می‌شود. طوری که بازدیدکنندگان علاوه بر دیدن گیاهان مختلف قادر به کاشتن آن‌ها هم خواهند بود. جنگل بارانی سطحی معادل 15590 متر مربع را پوشش داده و 55 متر ارتفاع، 100 متر عرض و 200 متر طول را دارا می‌باشد.
بیوم مدیترانه‌ای پروژه عدن
بیوم مدیترانه‌ای که بیوم کوچکتر پروژه‌ی عدن است شرایط آب و هوایی خشک و معتدل مدیترانه‌ای را شبیه سازی کرده و شما را به جنوپ اروپا و بخش‌هایی از کالیفرنیا می‌برد. این بیوم زندگی گیاهی منحصربه‌فردی که در محیط‌های خشک و معتدل رشد می‌کنند را به نمایش می‌گذارد. بنابراین بازدیدکنندگان می‌توانند در داخل این بیوم از مناظری مثل باغ‌های زیتون و تاکستان‌ها که یادآور مناظر مدیترانه‌ای هستند بازدید نمایند. علاوه بر این در این بیوم می‌توان از گیاهانی مثل اسطوخودوس، آویشن، رزماری و انواع درختچه ها و درختان مقاوم به خشکی بازدید کرد. بیوم مدیترانه‌ای با سطحی معادل 1560 متر مربع مساحت، 30 متر ارتفاع، 65 متر عرض و 135 متر طول را شامل می‌شود.
هر دو بیوم در پروژه Eden یک سفر تفریحی آموزشی را در مناطق آب و هوایی مرتبط با آنان ارائه می‌دهند. بازدیدکنندگان علاوه بر گشت و گذار در میان گیاهان متنوع از روش کاشت و نگهداری آن‌ها و اهمیت حفاظت از این اکوسیستم‌ها آگاه می‌شوند. اما در کنار گیاهان داخل بیوم، سازه‌های گنبدی شکل آن نیز می‌توانند جالب توجه باشند. در ادامه با جزئیات این سازه‌ها بیشتر آشنا خواهیم شد.
معماری و سازه پروژه باغ بهشت
زمانی که نیکولاس گریمشاو معماری و طراحی باغ بهشت را به دست گرفت فکر نمی‌کرد که با چنین پروژه‌ی عظیمی روبرو باشد. او می‌دانست یکی از مهمترین فاکتورها این است که درصد بالایی از نور باید از سازه عبور کند. بنابراین به فکر استفاده از شیشه یا مواد مشابه آن افتاد. علاوه بر این نیاز به فضایی متفاوت و شگفت‌انگیز بود تا مردم جهان مشتاق بازدید از آن شوند. طرح‌های زیادی بررسی شدند تا در نهایت به طرح گنبدهایی با شش ضلعی‌های بزرگ رسیدند که استفاده از شیشه برای آن‌ها کار عاقلانه‌ای نبود. بنابراین تصمیم بر این شد که به جای شیشه از سازه بادی بالشتک مانندی استفاده کنند که از لایه‌های ETFE (اتیل تترا فلوئورو اتیلن) تشکیل شده بود.
اِتِف یک پلیمر چندگانه است که با تزریق شدن درون یک پرده بسیار نازک اجازه عبور درصد بسیار زیادی از هر دو طیف مرئی و ماوراءبنفش نور را میدهد. این ماده در حالی که یک صدم شیشه وزن دارد عایقی مشابه شیشه دوجداره بوده و به دلیل صاف بودن سطح و قابلیت ضد چسبندگی‌اش خود شستشو هم به حساب می‌آید. یعنی نیازی به شسشتو نداشته و همیشه تمیز می‌ماند. علاوه بر این مواردی مثل اشعه ماوراءبنفش، آلودگی هوا و تغییرات آب و هوایی بر آن بی اثر بوده و طول عمری حدود 40 سال را خواهد داشت. از طرفی ماده‌ای تجزیه‌پذیر بوده و پس از پایان عمرش هم دوست محیط زیست محسوب می‌شود.
این بالشتک‌ها که با قطعه‌های فلزی به هم متصل هستند با استفاده از داربست‌های 58 متری‌‌ای ساخته شده‌اند که تا آن زمان بلندترین سازه داربستی جهان بود. این داربست‌ها رکورد بزرگترین حجم سازه با 195600 متر مکعب مساحت را شکستند و در تاریخ ماندگار شدند. تعداد داربست‌ها به اندازه‌ای بود که اگر همه‌ی آن‌ها را در خطی مستقیم به هم وصل می‌کردند داربستی به طول 370 کیلومتر ایجاد می‌شد. البته لازم به ذکر است که در برخی از قسمت‌های سازه برای ایجاد استحکام از لوله‌های گالوانیزه هم استفاده شد که نشان از کاربردی بودن این لوله‌ها در ساخت گلخانه داشت.
نمایشگاه های جهان نامرئی
باغ بهشت بریتانیا علاوه بر پرداختن به گیاهان جذاب و شگفت‌انگیز به زندگی حشرات نیز پرداخته است. نمایشگاه جهان نامرئی به شما کمک می‌کند تا در قالب حشرات به دنیای اطراف خود نگاه کنید. در این نمایشگاه جذاب شما به کوچکی یک حشره بوده و زندگی حشرات را از نزدیک میبینید. تغذیه کرم‌ها از گیاهان و گردش پروانه‌ها میان گل‌ها از جمله شگفتی‌هایی است که در این نمایشگاه تجربه می‌کنید.
جمع‌بندی
همان‌طور که در مقاله “۱۰ مورد از معروف ترین گلخانه های جهان” هم گفتیم پروژه عدن توسط کارآفرینی هلندی به نام تیم اسمیت در 17 مارس 2001 به افتتاح رسید. این باغ بزرگ که به باغ بهشت انگلستان هم معروف است از گنبدهایی با پوشش Etef تشکیل شده که با قطعاتی فلزی به یکدیگر متصل شده‌اند. هر چهار گنبد یک بیوم را تشکیل میدهد که شامل شرایط آب و هوایی مخصوص به خود می‌باشد. بیوم بزرگتر که به جنگل بارانی معروف شده است آب و هوای مرطوب و گرمسیری را ایجاد کرده و درختانی چون انگور، موز و کاکائو را در خود جای داده است. اما بیوم کوچکتر که بیوم مدیترانه‌ای است آب و هوایی خشک و معتدل را فراهم کرده و گیاهانی همچون اسطوخودوس، آویشن و رزماری را به نمایش گذاشته است.
اما باغ بهشت به این گلخانه‌ها محصور نبوده و امکان بازدید از نمایشگاهی برای درک زندگی حشرات را نیز فراهم کرده است. این نمایشگاه که Invisible World نام دارد به شما تجربه حشره بودن و زندگی در قالب حشرات را هدیه میدهد. علاوه بر این در محیط بیرونی، باغ‌هایی با گل و گیاهان جذاب تعبیه شده که میتوانید از آن‌ها بازدید کرده و از زیبایی و تنوع گونه‌های گیاهی آن لذت ببرید. همچنین اگر به کاشت و پرورش گیاهان علاقه‌مندید میتوانید از فروشگاه‌های این باغ، لوازم باغبانی و بذر انواع گیاهان را تهیه کرده و باغ بهشت خودتان را بنا کنید.
پرسش و پاسخ
راههای متفاوتی برای رسیدن به باغ بهشت وجود دارد. اگر نقطه شروع را لندن در نظر بگیریم با حدود 40 دقیقه رانندگی به پروژه عدن خواهید رسید. همچنین میتوانید از اتوبوسهای منتهی به باغ بهشت هم استفاده کرده و در کمتر از 1 ساعت به این باغ زیبا سفر کنید. اگر از شهرهای دیگری قصد رسیدن به این باغ را دارید باید از طریق قطار به ایستگاه St Austell رفته و پس از آن با استفاده از تاکسیها به باغ بهشت بروید.
در ساخت پروژه عدن در عین کیفیت بالا، صرفهجویی در هزینه هم لحاظ شده و از ایجاد هزینههای بالا صرف نظر کردهاند. به همین دلیل بنابر بالا بودن قیمت لوله استیل، از لوله گالوانیزه در این سازه استفاده شده است. چگونه به باغ بهشت برویم؟
آیا از لوله استیل هم در سازه این باغ استفاده شده است؟
مقالات در گروه صبا | نویسنده : امین شاکری | بروزرسانی : 6 تیر 1402
