آشنایی با ایریدیم یکی از کمیاب‌ترین و گرانبهاترین فلزات دنیا

فلزات گرانبها و کمیاب همیشه راز و رمزهایی در خود دارند که بسیاری را به سمت خود می‌کشند. عده‌ای صرفاً برای سرمایه‌گذاری به سراغ آن‌ها می‌روند، عده‌ای دیگر برای ساخت کلکسیونی از باارزش‌ترین‌ها و بسیاری دیگر تنها برای کسب دانش و شناخت آن‌ها. یکی از این فلزات گرانبها که در جدول گران ترین فلز جهان، رتبه دوم بعد از رودیوم را کسب کرده، فلزی است با نام ایریدیم. احتمالاً سوالات زیادی در رابطه با فلز ایریدیم برای شما پیش می‌آید از جمله اینکه ایریدیم چیست؟ کاربرد ایریدیم در چه صنایعی می‌باشد؟ ایریدیم در کجا یافت میشود؟ قیمت جهانی ایریدیم و نمودار رشد آن چگونه است؟ خصوصیات فلز ایریدیم چیست؟ کاشف عنصر ایریدیم کیست؟ آیا از ایریدیم می‌توان برای ساخت جواهرات گرانبها استفاده کرد؟ در جدول تناوبی، عدد اتمی عنصر ایریدیم چند است؟ ایریدیم چه رنگی است؟ نقطه ذوب ایریدیم چند است؟ آیا معدن ایریدیم در ایران وجود دارد؟ در ادامه با صباپروفیل همراه باشید تا به تمامی سوالات بالا پاسخ داده و صفر تا صد این فلز کمیاب و شگفت‌انگیز را برای شما شرح دهیم.

ایریدیم چیست؟

ایریدیم (به انگلیسی Iridium) یکی از عناصر مهم در جدول تناوبی عنصرهای شیمیایی (جدول مندلیف) می‌باشد که با نماد شیمیایی Ir و عدد اتمی ۷۷ شناخته می‌شود. ایریدیم از فلزهای گروه پلاتین است و خواص آن مشابه رودیوم است، رنگ آن سفید (شبیه پلاتین) است اما دارای اندکی گچ زرد نیز می‌باشد. این فلز در سال ۱۸۰۳ در میان ناخالصی‌های نامحلول پلاتین توسط اسمیتسون تنانت (Smithson Tennant)، شیمیدان انگلیسی کشف شد. او نام ایریدیم را از الههٔ یونانی ایریس که به معنای رنگین‌کمان است انتخاب کرد؛ زیرا نمک‌های ایریدیم رنگ‌های مختلفی دارند.

ایریدیوم در برابر خوردگی و فرسایش حتی تا دمای ۲ هزار درجهٔ سانتی‌گراد مقاومت بسیار زیادی دارد و فقط نمک‌های خاص و هالوژن‌ها هستند که باعث خوردگی آن می‌شوند. به همین دلیل بسیاری آن را مقاوم‌ترین فلز در برابر خوردگی می‌دانند. همچنین پودر و گَرد آن بسیار قابل اشتعال و واکنش‌پذیر است. از آنجا که ایریدیم بسیار سخت و شکننده است، ماشین کاری، فرم دهی یا کار روی آن سخت است.

همان‌طور که در جدول زیر مشاهده می‌نماید نقطه ذوب ایریدیم، ۲۴۱۰ درجه سلسیوس و نقطه جوش ایریدیم، ۴۱۳۰ درجه سلسیوس می‌باشد.

خواص عنصر و فلز ایریدیم

ویژگی های ایریدیم باعث شده تا این عنصر در گروه ۹ و تناوب ۶ جدول مندلیف قرار بگیرد. از خواص عنصر ایریدیوم می‌توان به مقاومت بالا در برابر خوردگی و فرسایش اشاره نمود. عنصر ایریدیوم از فلزات واسطه و عنصری کمیاب است. این ماده در دسته عناصر پلاتین جای گرفته است و نقطه ذوب آن بالاست، بنابراین فرم دادن به این فلز دشوار است.

کاربرد ایریدیم

از ایریدیم به عنوان یک عامل سخت‌‌کننده در آلیاژ های پلاتین استفاده می‌شود. عنصر ایریدیم خالص بسیار شکننده است و ماشین کاری آن عملاً امری محال است. از آلیاژهای پلاتین و ایریدیم برای ساخت بتن گلدان و سایر تجهیزات با درجه حرارت بالا استفاده می‌شود. همچنین کاربرد این ماده برای ساخت اتصالات برقی نیز دیده شده است که بارزترین نمونه آن شمع اتومبیل است. سایر کاربردهای ایریدیم عبارتند از:

• نوک خودکار
• یاتاقان‌های قطب نما
• سوراخ‌های مخزن توپ‌های سنگین
• ساخت شمع‌های جرقه‌ای که در هواپیما استفاده می‌شود

ایزوتوپ های ایریدیم

عنصر ایریدیوم دارای دو ایزوتوپ طبیعی IR-191 و IR193 و تعداد زیادی هم رادیو ایزوتوپ است. پایدارترین رادیو ایزوتوپ این عنصر عبارت است از IR-192 که با نیمه عمر ۷۴ روز ایجاد می‌شود. این ایزوتوپ مصارف گوناگونی در شاخه‌های صنعت و پزشکی دارد. لیست کامل ایزوتوپ‌های ایریدیوم عبارتند از:

اکسید ایریدیم

اکسید ایریدیم (Iridium oxide) با فرمول شیمیایی IrO۲، یک ترکیب شیمیایی است که جرم مولی آن ۲۲۴.۲۲ g/mol می‌باشد. شکل ظاهری این ترکیب، جامد سیاه است. اکسید ایریدیوم یک ماده سرامیکی با خواص منحصر به فرد مانند پایداری طولانی مدت و سازگاری عالی است. علیرغم کمبود و هزینه بالای اکسید ایریدیوم، هنوز هم ماده انتخابی در زمینه‌های متعدد علم، از جمله خازن‌ها، الکتروکرومیسم، حسگرها و الکتروکاتالیزهای مختلف اکسیداسیون (به عنوان مثال، واکنش تکامل کلر، سم زدایی، و واکنش تکامل اکسیژن) است.

پرسش و پاسخ