گر چه شرایط مساعد و قیمت تمام شده نسبتا مناسب تولید فولاد و محصولات فولادی، باعث شده طی چند سال اخیر صادرات لوله و پروفیل ایران رونق خوبی پیدا کند اما قطعا تمامی جوانب این تجارت نیز سرتاسر سود و منفعت نیست و با چالش هایی جدی هم برای تولید کننده و هم کشور همراه است. در ادامه فرآیند تولید و صادرات و البته مشکلات این مسیر به ظاهر ساده و پر سود را بررسی خواهیم کرد.
لوله و پروفیل فولادی چگونه تولید می شود؟
تولید لوله و پروفیل از استخراج سنگ آهن و فرآوری آن تا رسیدن به فولاد شروع شده و نهایتا با تولید انواع لوله و پروفیل سبک و سنگین پایان می یابد تا در مراحل بعدی از این مقاطع برای تولید محصولات تجاری و صنعتی استفاده شود. بخش عمده ی آلیاژ فولاد ترکیب آهن و کربن است. در کوره های ذوب از منبعی غنی از کربن به نام کک استفاده می شود که تامین کننده ی کربن موجود در این آلیاژ است. افزودن ناخالصی هایی چون کربن به آهن، استحکام آن را بهبود می بخشد. آلیاژ مستحکم به دست آمده در ابعاد و اشکال گوناگونی ریخته گری می شود و محصولی به نام شمش در این مرحله تولید می شود. شمش به کمک فرآیندی به نام نورد گرم به شکل ورقی نسبتا کم ضخامت و طویل که یا دور خود رول شده یا به شکل ورق به ابعاد و اندازه های مختلف برش میخورد در می آید. این ورق همان ورق سیاه است که برای ساخت لوله و پروفیل سنگین از آن استفاده می شود. فرآیند تولید نسبتا ساده به علاوه ی قیمت کم مواد اولیه باعث شده قیمت ورق سیاه نهایتا مناسب و به صرفه باشد، به طبع قیمت مقطع تولید شده از این ورق نیز مناسب است. ویژگی های ورق سیاه به گونه ای است که از آن، چه به شکل ورق و چه مقطع عموما در صنایع سنگین استفاده می شود. برای آن که بتوان در صنایع سبک هم از آن ها استفاده کرد این مقاطع فولادی باید وزن و ضخامت کمتری داشته باشند. برای این هدف از فرآیند ثانویه ای به نام نورد سرد استفاده می شود تا ویژگی های فولاد را متناسب با کاربرد آن در تولید لوله و پروفیل بهبود ببخشد. ورق سیاه تحت نورد سرد به ورقی براق، انعطاف پذیر با ابعاد دقیق تبدیل می شود. همین فرآیند پیچیده تر تولید در کنار ویژگی های خوب باعث شده قیمت ورق روغنی درصدی بیشتر از قیمت ورق سیاه باشد. لوله و پروفیل های ساخته شده از ورق روغنی به واسطه ی وزن کمشان در صنعت لوله و پروفیل سبک نامیده میشوند. بدیهی است که اختلاف قیمت ورق روغنی و سیاه بر محصولات تولیدی از آن ها هم اثر میگذارد و قیمت پروفیل مبلی در واحد وزن بیشتر از نوع سنگین آن خواهد بود.
تولیدکنندگان لوله و پروفیل در مسیر تولید با چه مشکلاتی مواجه هستند؟
بی شک تولید و صادرات پروفیل و لوله در کنار تمامی محاسنش با سختی هایی هم همراه است.
۱.دستگاه ها و ماشین آلات قدیمی: همان طور که توضیح دادیم فولاد در ایران صنعتی بومی است و از تمامی جهات کاملا خود کفا و بی نیاز از سایر کشورها است. در این مورد اما یک استثنا وجود دارد و آن دستگاه ها و تجهیزات تولید است. اغلب دستگاه های تولیدی این صنعت خارجی و وارداتی است. شرایط کشور در سال های اخیر باعث شده امکان خریداری دستگاه های نو و مطابق با تکنولوژی روز وجود نداشته باشد. سطح مصرف انرژی در صنعت فولاد بسیار بالا است به همین جهت در تولید دستگاه های مصرفی جدید این صنعت، تلاش بر تولید نمونه هایی با سطح مصرف انرژی پایین بوده است. عدم بهره مندی ایران از این دستگاه های کم مصرف بروز حتی با وجود قیمت مناسب حامل های انرژی در کشور، تاثیر بسزایی بر افزایش قیمت نهایی تولید و به همان نسبت کاهش سود تولید داشته است.
۲.حمل و نقل دشوار و پرهزینه: اغلب معادن آهن به عنوان منابع تامین مواد اولیه صنعت فولاد در مرکز کشور قرار دارند درصورتی که اغلب کارخانه های تولید کننده در تمامی رده ها در استان های حاشیه ای واقع شده اند. انتقال محصول در هر رده به کارخانه ای دیگر باعث می شود هزینه ی حمل زیادی تا مرحله ی پایانی تولید برای انتقال این محصولات پرداخت شود. علاوه بر آن زیر ساخت های نامناسب و توسعه نیافته باعث شده علاوه بر هزینه ی حمل و نقل بالا این فرآیند با سختی و مخاطرات زیادی انجام بشود.
صادرات لوله و پروفیل چرا طی سالیان اخیر در ایران رونق پیدا کرده است؟
خریدار خارجی به دنبال محصولی با کیفیت بالا و قیمت مناسب است دو ویژگی که محصولات فولادی ایران از آن بهره مند هستند اما چطور؟ ایران غنی از معادن آهن برای تامین مواد اولیه صنعت فولاد و میدان های بزرگ نفت و گاز برای تامین انرژی لازم برای تولید است. این دو عامل کمک بزرگی برای کاهش هزینه ی تولید است. شرایط مساعد تولید باعث شد سرمایه گذاری های خوبی در این بازار صورت بگیرد و با ایجاد رقابت این صنعت هر روز رو به بهبود و پیشرفت برود. تمامی این اتفاقات در کنار هم و به مرور ایران را به یکی از بزرگترین تولیدکنندگان فولاد در جهان تبدیل کرد. این شرایط مساعد باعث شد ایران بتواند محصولات با کیفیت خود را با قیمتی کمتر از قیمت های جهانی تولید کند. در کنار تمامی این موارد در سال های اخیر افزایش قیمت ارز باعث شد صادرات هم با ارز آوری و سود خوب برای تولید کننده ی داخل و هم با قیمت کم و کیفیت بالا برای خریدار خارجی به نفع باشد. در نتیجه طی سالیان اخیر شاهد رشد صادرات لوله و پروفیل ایران به کشورهای همسایه و حتی سایر کشور ها در حجم وسیعی بوده ایم.