فلزات گرانبها و کمیاب همیشه راز و رمزهایی شگفت انگیز در خود دارند که بسیاری را به سمت خود می‌کشند. عده‌ای صرفاً برای سرمایه‌گذاری به سراغ آنها می‌روند، عده‌ای دیگر برای ساخت کلکسیونی از باارزش‌ترین‌ها و بسیاری دیگر تنها برای کسب دانش و شناخت آنها. یکی از این فلزات گرانبها که در جدول گران ترین فلز جهان، در بین ده تای اول قرار گرفته است، فلزی است با نام پلاتین یا پلاتینیوم.
فهرست مطالب
پلاتین یا پلاتینیوم چیست؟
پلاتین (به انگلیسی Platinum) یک عنصر فلزی با عدد اتمی 78، نماد Pt جرم اتمی 195 است. این عنصر بسیار نادر است و در پوسته زمین یافت می‌شود. در جدول تناوبی عناصر، در گروه 10 و در دوره 6 بین ایریدیوم و طلا یافت می‌شود. از آن به عنوان “فلز انتقالی” یاد می‌شود. همچنین یکی از “فلزات پلاتین” به همراه ایریدیوم، اوسمیوم، پالادیوم، رودیوم و روتنیم است.
پلاتین عنصری با عدد اتمی 78 و جرم اتمی 195 در جدول تناوبی است. پلاتین یک عنصر چکش خوار و انعطاف پذیر است. نام آن که به رنگ سفید مایل به خاکستری توصیف می‌شود، از کلمه اسپانیایی platina گرفته شده است که به معنای “نقره کوچک” است. پلاتین در کنار طلا و نقره یکی از فلزات به اصطلاح گرانبها است. پلاتین معمولاً مخلوط با فلزات دیگر، از جمله ایریدیوم، نیکل، یا اسمیم، یا به ندرت، آرسنیک یا گوگرد، در سراسر جهان یافت می‌شود، اما عمدتاً در کانادا، کلمبیا، پرو، روسیه و آفریقای جنوبی استخراج می‌شود. پلاتینیوم در حدود 30 تن در سال تولید می‌شود.
اگرچه این ماده نسبتاً دیرتر توسط دانشمندان اروپایی کشف شد، اما در مقبره‌های مصری پیدا شده است که در نتیجه قدمت آن به 1200 سال قبل از میلاد می‌رسد. این فلز در بین بومیان آمریکایی در آمریکای جنوبی شناخته شده و مورد استفاده قرار می‌گرفت، اولین اشاره آن در ادبیات اروپایی احتمالاً به سال 1557 توسط ژولیوس سزار اسکالیگر (Julius Caesar Scaliger)، محقق فرانسوی با پیشینه ایتالیایی، بر می‌گردد.
پلاتین، یکی از فراوان‌ترین فلزات گروه پلاتین است و آلیاژهای آن در آزمایشگاه‌های شیمیایی برای الکترودها و ظروفی که مواد را می‌توان در آنها تا دمای بالا گرم کرد، استفاده می‌شود. پلاتین برای تماس‌های الکتریکی و نقاط جرقه استفاده می‌شود زیرا هم در برابر دماهای بالا و هم در برابر حمله شیمیایی قوس الکتریکی مقاومت می‌کند. جواهرات و آلیاژهای دندانی بیشترین کاربرد پلاتین را به خود اختصاص می‌دهند. ترکیب پلاتین – ایریدیوم برای پین‌های جراحی استفاده می‌شود.
مشخصات عنصر پلاتین عبارت است از:
| عدد اتمی پالادیوم | 78 |
| نماد شیمیایی | Pt |
| گروه | 10 |
| دوره | 6 |
| بلوک | d |
| وزن اتمی | 195.09 |
| نقطه ذوب | 1,769 درجه سلسیوس |
| نقطه جوش | 3,827 درجه سلسیوس |
کاربرد پلاتین
فلز پلاتین به دلیل خواص فیزیکی و شیمیایی پایداری که دارد، فلز بسیار مفیدی است. با وجود نادر بودن، کاربرد آن بسیار گسترده است. اگرچه بسیاری از مردم پلاتین را به دلیل استفاده از آن در جواهرات می‌شناسند – که بیش از 90 درصد از آن استفاده می‌شود، پلاتین کاربردهای دیگری نیز دارد. از آن در آبکاری الکتریکی، به عنوان کاتالیزور در مبدل‌های کاتالیزوری برای اتومبیل‌ها، در ساختن بوته‌ها، در روکش‌های دندانی و – ترکیب با کبالت – برای ساخت آهن‌ربا استفاده می‌شود.
در علم پزشکی از پلاتین در ساخت روکش‌های دندان، پین‌های جراحی و ابزار جراحی استفاده می‌شود. برای درمان دیسک کمر، دیسک گردن، ستون فقرات، انواع شکستگی استخوان پا و مچ دست، معمولاً از پلاتین استفاده می‌شود.
رایج‌ترین کاربرد این مبدل کاتالیزوری در خودروها است که مونوکسید کربن (CO) و سایر آلاینده‌های باقیمانده را به دی اکسید کربن (CO2) و بخار آب تبدیل می‌کند. همچنین در بحث قطعات خودرو از پلاتینیوم در ساخت شمع خودرو نیز استفاده می‌شود.
چکش خواری بالا، شکل پذیری و بی اثر بودن پلاتین، آن را برای ساخت جواهرات مناسب می‌کند. حدود نیمی از پلاتین استخراج شده هر ساله صرف ساخت جواهرات می‌شود.
ترکیبات خاصی از پلاتین در شیمی درمانی برای درمان تومورهای سرطان استفاده می‌شود.
فیبرهای نوری، سیم‌ها و ضربان سازها نیز از پلاتین برای کارایی بهتر استفاده می‌کنند.
برخی از ساعت‌سازان از پلاتین در ساعت‌های خود استفاده می‌کنند تا آنها را منحصر به فرد کنند.
خواص پلاتین
از نظر فیزیکی، پلاتین فلزی نرم، براق و نقره‌ای رنگ است. بسیار متراکم (21.5 گرم بر سی سی)، چکش خوار و انعطاف پذیر است. همچنین در برابر خوردگی بسیار مقاوم است و نقطه جوش بالایی دارد (حدود 1700 درجه سانتیگراد یا 3220 درجه فارنهایت). از نظر شیمیایی، پلاتین یکی از پایدارترین عناصر در طبیعت است. به دلیل پایداری بالا، اغلب به عنوان فلز نجیب شناخته می‌شود. در برابر اسیدهای نیتریک و هیدروکلریک مصون است. با اکسیژن و فلوئور واکنش می‌دهد اما در دمای بسیار بالا. پلاتین
ایزوتوپ های پلاتین
پلاتین دارای ایزوتوپ‌های مختلفی است عبارتند از:
| 167Pt | 166Pt | 165Pt |
| 170Pt | 169Pt | 168Pt |
| 172Pt | 171Ptm | 171Pt |
| 175Pt | 174Pt | 173Pt |
| 177Ptm | 177Pt | 176Pt |
| 180Pt | 179Pt | 178Pt |
| 182Pt | 181Ptm | 181Pt |
| 183Ptn | 183Ptm | 183Pt |
| 185Pt | 184Ptm | 184Pt |
| 186Pt | 185Ptn | 185Ptm |
| 188Pt | 187Ptm | 187Pt |
| 189Ptn | 189Ptm | 189Pt |
| 191Ptm | 191Pt | 190Pt |
| 192Ptm | 192Pt | 191Ptn |
| 194Pt | 193Ptm | 193Pt |
| 196Pt | 195Ptm | 195Pt |
| 198Pt | 197Ptm | 197Pt |
| 200Pt | 199Ptm | 199Pt |
| 202Ptm | 202Pt | 201Pt |
| 203Ptn | 203Ptm | 203Pt |
| 204Ptm | 204Pt | 203Ptp |
| 205Pt | 204Ptp | 204Ptn |
| 208Pt | 207Pt | 206Pt |
سوالات متداول
در رابطه با پلاتین، سوالات زیادی وجود دارد که در ادامه به برخی از آنها پاسخ خواهیم داد.
آیا پلاتین همان طلای سفید است؟
طلای سفید و پلاتین در ظاهر شبیه یکدیگر هستند و افرادی که تخصص در این زمینه ندارند، معمولاً این دو فلز را با هم اشتباه می‌گیرند. پلاتین به‌طور طبیعی رنگ سفید دارد از این رو نسبت به طلا سفید درخشان‌تر است. طلا سفید نسبت به پلاتین مقاومت کمتری دارد. پلاتین در مقابل کدر شدن مقاومت بیشتری دارد. این تفاوت‌ها نشان می‌دهد که پلاتین همان طلای سفید نیست.
پلاتین چگونه کشف شد؟
قدیمی‌ترین نمونه کار شده از پلاتین از یک تابوت مصر باستان در قرن ۷ قبل از میلاد مسیح به دست آمده است، اما کشف آن بر می‌گردد به هزاران سال بعد.
پلاتین در چه اسیدی حل می شود؟
از تیزاب سلطانی برای حل کردن فلزات ارزشمند مانند پلاتین استفاده می‌شود. تیزاب سلطانی از ترکیب دو اسید قوی، یعنی اسید نیتریک و جوهر نمک با نسبت‌های مختلفی، تشکیل شده است.
پلاتین یا پلاتینیوم چه رنگی است؟
عنصر پلاتین یا پلاتینیوم به رنگ سفید و خاکستری است.
چرا پلاتین از طلا گرونتره؟
در حالی که طلا و پلاتین از نظر قیمت در هر گرم مشابه هستند اما پلاتین متراکم‌تر است و به همین دلیل مقدار بیشتری از آن باید در جواهرات استفاده شود. علاوه بر این، جواهرات پلاتین معمولاً 95٪ از پلاتین خالص هستند، در حالی که طلای 14k فقط 58.5٪ از طلا (طلای 18 عیار 75٪ طلا) ساخته شده است. بنابراین جواهرات پلاتین گرانتر هستند.
چرا پلاتین زنگ نمی زند؟
پلاتین از آنجا که از نظر شیمیایی در حالت پایدار قرار دارد، دچار خوردگی نمی‌شود و به همین دلیل زنگ نیز نمی‌زند.