ریشه کلمه کفراژ، واژه فرانسوی coffrage است که به معنای “قالب” است. این واژه در زبان فارسی به صورت کفراژ وارد شده است. کفراژ در ساختمان‌سازی به سازه‌ای موقتی گفته می‌شود که برای نگهداری بتن در هنگام بتن‌ریزی استفاده می‌شود. کفراژ می‌تواند از مواد مختلفی مانند چوب، فلز، پلاستیک یا بتن ساخته شود. کفراژبندی یک فرآیند مهم در ساختمان‌سازی است که نقش مهمی در کیفیت سازه‌های بتنی دارد. کفراژبندی باید توسط افراد متخصص و باتجربه انجام شود تا از ایمنی کارگران و کیفیت سازه اطمینان حاصل شود. در فرآیند ساختمان‌سازی، داربست‌ها می‌توانند به عنوان کفراژ استفاده شوند. در این روش، داربست‌ها به عنوان قالب برای بتن عمل می‌کنند و پس از ریختن بتن، درون بتن باقی می‌مانند. در ادامه با صباپروفیل همراه باشید تا به بررسی بیشتر این فرآیند بپردازیم.
فهرست مطالب
کفراژ چیست؟
کُفراژ قالبی است که در سازه‌ها و پروژه‌های ساختمانی برای شکل دادن به ملات و بتن مورد استفاده قرار می‌گیرد. این قالب به صورت آماده در بازار وجود داشته ولی میتوان از آن ساخت و استفاده کرد. وقتی این قالب در محل مورد نظر نصب شود، آن را محکم و ثابت قرار داده و بتن را برای شکل دادن درون کفراژ می‌ریزند. وقتی ملات و یا بتن سخت شد و شکل گرفت قالب را باز کرده و مجدداً در جای دیگر به کار می‌گیرند. غالباً کفراژها در نوع موقت هستنند ولی در برخی موارد کفراژ دائمی هم به کار می‌آید.
اصل این کلمه فرانسوی (Coffrage) است که وارد فرهنگ فارسی شده و به معنای قالب است و معادل انگلیسی آن (Formwork) میباشد. منظور از کفراژبندی در واقع بستن قالب جهت بتن‌ریزی است. این فرم کار غالباً موقتی است و برای نگهداری مواد به کار می‌رود یعنی از زمان اجرای آن تا زمانی که مواد به خود گرفته شود و به وضعیتی در سطح اطمینان مورد نظر برسد. ویژگی‌های کفراژ عبارتند از:
- ثبات، که محدودیت‌ها و نوع مهاربندی است،
- تغییر شکل بتن به قالب به دلیل فشار بتن،
- چهره‌ی کار که در اثر کاهش حجم بتن و یا برآمدگی احتمالی ایجاد شده و یا از نظر آب‌بندی به خود شکل می‌گیرد،
- جهت تنظیم قالب (افقی و عمودی)،
- موقعیت صحیح قرارگیری قالب،
- امنیت و حفاظت کار مخصوصاً در کارهای با حجم بالا،
- انتخاب کفراژ که متناسب با نوع کار باشد.
در بین کفراژها، قالب چوبی به نسبت بیشتری در جهان استفاده می‌شود و باید توجه داشت که چوب فقط یک بار قابل استفاده است. در کشور ما بیشتر از کفراژ فلزی بهره می‌برند. قالب فلزی عمدتاً در مقیاس کارهای بزرگ مانند ساخت ستون‌ها و پل‌ها و سازه‌های ساختمانی، سیلوها، دودکش‌ها، آنتن‌ها و برج‌ها استفاده می‌شود. همچنین میتوان از این نوع قالب استفاده مجدد کرد. در برخی موارد از قالبهای پلاستیکی استفاده می‌شود. نوع پُلی‌استایرن که فناوری جدیدی محسوب می‌شود اجازه می‌دهد تا شکل سفت و سختی از کار مورد نظر انجام گیرد. در این موارد پس از ریختن بتن، فرم پلی‌استایرن در جای خود باقی مانده و عایق حرارتی با ارتفاع کامل را فراهم می‌کند. این فناوری یونولیت و پلاستوفوم باعث بهبود راحتی و بهره‌وری انرژی می‌شود.
کفراژبندی یکی از مهمترین عواملی است که به طور مستقیم بر کیفیت و چهره‌ی سازه تأثیر می‌گذارد و می‌تواند در بهبود عمر مفید آن و نیز افزایش مقاومت و پایداری سازه نقش داشته باشد. کفراژبندی به صورت منظم و درست می‌تواند در زمان باعث صرفه‌جویی شده و هزینه‌های ساختمانی را کاهش دهد. به طور کلی هدف از کفراژبندی، ایجاد یک سازه‌ی مقاوم، پایدار و با کیفیت مطابق تکنولوژی‌های مدرن و استانداردهای بین‌المللی است. برای کفراژبندی از روش‌های زیر استفاده می‌شود:
- کفراژ بندی با قالب چوبی
- کفراژ بندی با قالب فلزی
- کفراژ بندی با قالب پلاستیکی
- کفراژ بندی با قالب فایبرگلاس و پلیمری
- کفراژ بندی با قالب لغزنده یا متحرک
- کفراژ بندی با قالبهای ماندگار
کفراژبندی با قالبهای چوبی
در این روش از کفراژبندی، با استفاده از چوب نئوپان و تخته‌های سه لایه، قالبی ساخته شده که مواد ریخته در آن را نگهدارد. استفاده از چوب باعث می‌شود ساخت این نوع قالب راحت باشد و با کمک میخ و پیچ می توان آن را محکم نمود. قالبهای چوبی را میتوان سبک ساخت تا برای جابجائی و جایگذاری راحت‌تر باشند. این نوع قالب عایق حرارتی خوبی است و مناسب استفاده در مناطق بسیار سرد یا بسیار گرم است.
در استفاده از کفراژ چوبی موارد زیر را در نظر داشته باشید:
- چوب مورد استفاده برای قالب، باید در سطحی که تماس مستقیم با بتن دارد صاف و یک‌دست باشد تا سطح کار یکنواخت شود.
- برای جابجائی و جایگذاری سبک و کم وزن باشد.
مزایای کفراژبندی با قالبهای چوبی
- برای ساخت قالب چوبی میتوان از الوارهای موجودی استفاده نمود،
- قالبهای چوبی را میتوان در هر شکل و اندازه‌ی دلخواه متناسب با نیاز پروژه ساخت،
- استفاده از قالب‌بندی چوبی برای پروژه‌های کوچک ساختمانی از نظر اقتصادی به صرفه است،
- چوب وزن کمی دارد، پس میتوان آن را به آسانی جابه‌جا کرد، همچنین وزن این قالب‌ها در مقایسه با انواع فلزی بسیار کمتر خواهد شد،
- چوب دارای مقاومت حرارتی بالائی است پس در مناطق سردتر برای آسیب نرسیدن به بتن میتوان از قالبهای چوبی استفاده کرد،
- قالبهای چوبی را میتوان به آسانی با کمک میخ و پیچ با هم چفت کرد.
معایب کفراژبندی با قالبهای چوبی
- قالب چوبی نمی‌تواند وزن بتن بسیار زیادی را تحمل کند و در این شرایط به دلیل مقاومت کم، صفحات چوبی خم شده یا شکسته می‌شوند.
- چوب خشک، آب را از بتن جذب می‌کند که سبب کاهش مقاومت بتن خواهد شد.
- سرعت اجرای این نوع قالب پایین بوده و مناسب پروژه‌های بزرگ نمی‌باشد.
- قالبهای چوبی حداکثر پنج شش بار قابل استفاده مجدد هستند و بیشتر از آن برای استفاده مناسب نخواهند بود.
- سطح قالب ممکن است ناهموار بوده که در این حالت سطح کار یکنواخت نخواهد شد. در این نوع کفراژبندی ممکن است بین قالب‌ها درز بیافتد و اگر کار کفراژبندی با آن دقیق انجام نشود احتمال خروج مخلوط آب و سیمان از درزها وجود دارد.
کفراژبندی با قالبهای فلزی
قالبهای فلزی پرکاربردترین نوع قالب کفراژبندی بوده و از محبوبیت بالائی برخوردار هستند. برخلاف قالبهای چوبی، قالبهای فلزی از سرعت اجرای بالایی برخوردار بوده و دارای مقاومت و استحکام بالایی هستند. از سطح صاف آن میتوان برای یکنواختی سطح کار بهره برد و آن را بارها استفاده کرد، ولی در عوض وزن این قالب‌ها زیاد بوده و به دلیل استفاده‌های فراوان و طول عمر زیاد، گران می‌باشند.
مزایای کفراژبندی با قالبهای فلزی
- می‌توانند وزن بسیار زیادی را تحمل کنند
- این قالب‌ها دارای مقاومت و دوام بالایی هستند و بنابراین آنها را به کرات می‌شود به کار برد. در برخی از برندهای معتبر، قالبهای فلزی را بیش از 300 مرتبه میتوان استفاده کرد.
- نصب کردن و جمع‌آوری نمودن قالبهای فلزی و جابجائی و حمل آنها بسیار راحت است.
- سطح قالبهای فلزی بسیار صاف و هموار است و بنابراین در قالب‌بندی سطح بتن داخلی صاف و یک‌دست خواهد شد.
معایب کفراژبندی با قالبهای فلزی
- وزن این نوع قالب زیاد است.
- هزینه بالایی دارند البته میتوان آنها را اجاره کرد.
کفراژبندی با قالبهای پلاستیکی
قالب پلاستیکی در کفراژبندی ساختمان‌‌های ساده و سازه‌های کوچک زیاد استفاده می‌شود. این مدل کفراژ بسیار سبک و ارزان میباشد. قالب‌ها به عنوان عایق عمل کرده و در برابر خوردگی مقاوم هستند و در صورتی که آسیبی به آنها وارد نشود میتوان از آن برای پروژه دیگر نیز استفاده نمود.
مزایای کفراژبندی با قالبهای پلاستیکی
- وزن این قالب‌ها کم و بسیار سبک هستند بنابراین قابلیت جابجائی آسانی دارند،
- از استحکام بسیار قابل توجهی برخوردارند،
- در برابر خوردگی و فرسودگی کاملاً مقاوم هستند،
- با هزینه‌ی کمی فراهم می‌شوند،
- استفاده‌ی آنها برای پروژهای سبک بهینه است.
معایب کفراژبندی با قالبهای پلاستیکی
- اگر در هنگام جابجائی و حمل و نقل و یا موقع استفاده از آنها دقت کافی نشود، امکان شکستن آنها وجود دارد.
- مناسب استفاده در پروژه‌های بزرگ و گسترده نیستند.
کفراژبندی با قالبهای فایبرگلاس و پلیمری
قالبهای فایبرگلاس معمولاً در بتن‌ریزی سقف به کار می‌روند و دلیل به‌‌کارگیری این گونه قالب‌ها سبک‌‌سازی سقف میباشد. مزایای کفراژبندی با قالبهای فایبرگلاس و پلیمری عبارتند از:
- با استفاده از این قالب‌ها وزن سازه را پایین می‌آورند،
- قالبهای فایبرگلاس غیر قابل نفوذ می باشند،
- از سرعت اجرایی بالایی برخوردار هستند.
کفراژبندی با قالبهای لغزنده یا متحرک
کفراژهای لغزنده معمولاً به صورت هیدرولیک بوده و زمانی استفاده می‌شوند که نیاز به بتن‌ریزی یکنواخت باشد. قالبهای لغزنده در دو نوع افقی و عمودی تولید می‌شوند:
- از کفراژهای لغزنده افقی برای بتن‌ریزی در مواردی همچون ساخت تونل، کانالهای آب و کانالهای زهکشی استفاده می‌‌گردد.
- از کفراژهای لغزنده عمودی در ساخت سیلوهای بزرگ و انبارهای بزرگ، برج‌های مخابراتی و تاسیسات ذخیره‌سازی مواد استفاده می‌شود.
کفراژبندی با قالبهای ماندگار
این نوع کفراژ ثابت است و عملاً به عنوان بخشی از سازه‌ی ساختمانی به حساب می‌آید. از آنجا که این قالب در کفراژبندی باقی می‌ماند، می‌بایست باید بسیار بادوام باشد. بنابراین این نوع قالب را نمی‌توان جابه‌جا نمود یا تغییر شکل داد.
کفراژ بندی و کفراژ داربست در ساختمان
در ساختمان، کفراژ بندی (Formwork) به معنای قالب‌گذاری و ساختاردهی بتن تا شکل نهایی است. کفراژ بندی شامل استفاده از قالبهای چوبی، فلزی یا پلیمری است که به صورت موقتی در محل ساخت سازه قرار می‌گیرند و بعد از ریختن بتن و خشک شدن آن، این قالب‌ها برداشته می‌شوند. داربست (Reinforcement) هم به معنای افزودن الیاف فلزی به بتن است تا مقاومت و ایمنی سازه افزایش یابد. داربست‌ها می‌توانند شامل فولاد ضد زنگ، آهن، آلومینیوم و مواد دیگر باشند. در فرآیند ساختمان، داربست‌ها در داخل کفراژ قرار داده می‌شوند و سپس بتن ریخته می‌شود. پس از ریختن بتن، قالب‌ها برداشته می‌شوند و داربست‌ها درون بتن باقی می‌مانند تا به سازه مقاومت و استحکام بیشتری ببخشند. بنابراین، کفراژ بندی و داربست در ساختمان دو عمل مهم هستند که با همکاری درست و به موقع، باعث ساخت سازه‌ای مقاوم و پایدار می‌شوند.
جمع‌بندی
ایمنی و پایداری در سیستم‌های داربست و قالب‌بندی از اهمیت بالایی برخوردار است و برای تامین این دو پارامتر در امور سازه، می‌بایست کفراژ و یا قالب‌ها را از مواد اولیه با کیفیت بالا انتخاب و به کار گرفت. به طور خلاصه از کفراژ در اسکلت‌بندی و ساخت‌وسازهای بتنی برای شکل‌گیری بتن و مصالح بنا استفاده می‌شود. کفراژبندی همان قالب‌بندی است که در اسکلت یا سقف‌های بتنی استفاده می‌شود. می‌دانیم که قالب‌بندی در ساخت هر سازه‌ی بتنی، بیشترین و اصلی‌ترین نقش فعالیت ساختمانی را ایفا می‌کند، چرا که امروزه اکثر پروژه‌ها به زمان محدود می‌شوند، و انتخاب نوع کفراژ برای دستیابی به ساخت‌وساز سریع‌تر حیاتی خواهد بود. جدای از این، یک قالب قرار است از بارهای سنگین‌تر از بتن، فشار زیاد بتن، تحمل بالا و بارهای زیاد از سازه مراقبت کند و بنابراین باید محکم‌تر و بادوام‌تر ساخته شود. انتخاب نوع مناسب و با دوام یک قالب، هم از هزینه‌های اضافی جلوگیری می‌کند و هم یک سازه‌ی با دوام و استاندارد را ایجاد می‌نماید.
لوله داربست, مقالات در گروه صبا | نویسنده : امید مرادی | بروزرسانی : 3 بهمن 1402
